پایگاه خبری زانست جدیدترین اخبار پزشکی سلامتی و اجتماعی فرهنگی استان کردستان و مطالب علمی
مطالب مرتبط
یلدا فرصتی برای دور هم بودن و قدر دانستن لحظات زندگی و باور داشتن به پیروزی روشنایی و نیکی بر تاریکی و پلیدی است، این شب در کردستان از گذشته با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود.
به گزارش پایگاه خبری زانست از سنندج: پاییز این فصل رنگارنگ و پرهیاهو، آخرین روزهایش را سپری می کند و جایش را به فصلی نو، زیبا و سفید می سپارد. پاییز جان سخت، پرادعا و زیبا، آخرین روزش را نیز باید در خاطره ها ماندگار کند و با جان کندنی سخت و طولانی، می رود تا سپیده دم پس از آن زودتر رویش را بر عرصه هستی بنمایاند.
از قدیم زمستان را با ننه سرما صدا می زدند، روزهای که در پی پاییز پرهیاهو و رنگارنگ، سفید و بی صداست. آرام و خواستنی است و پر از آرامش و امید است با دانه بلوری از جنس مخمل سفید و خوابی سرشار از آرامش و سکون که پس از شبی طولانی با نام یلدا چشم به جهان می گشاید.
شب یلدا شب اول زمستان طولانی ترین شب سال است که فردای آن با تابش خورشید روزهای ایزدی افزونی می‌یابد و مردم ایران و به ویژه کردستان آداب و رسوم خاصی برای این شب دارند، یلدا یک سنت و باور باستانی است و در این باور یلدا روز تولید میترا و مهر است و تمام خانواده‌های ایرانی به ویژه کردستان در این شب دور هم جمع می‌شوند و با ثبت خاطرات ماندگار و زیبا آن را جشن می گیرند.
یلدا فرصتی برای دور هم بودن و قدر دانستن لحظات زندگی باور داشتن به پیروزی روشنایی و نیکی بر تاریکی و پلیدی است، در زمان قدیم مردم دور کرسی می نشستند و در زیر گرمای دلنشین کرسی و با تماشای برف از پشت پنجره و سادگی خودمانی این شب را به خوشی می‌گذرانند.
شب یلدا را در کردستان «شه‌و چله» (شب چله) یا «شه‌و زمسان» (شب زمستان) می‌نامند. شبی که پیش از فرارسیدن‌اش، هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی‌انگیزد و اصلی‌ترین ویژگی شب چله، گردآمدن خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به صورتی که معمولاً یک هفته قبل آن مشخص می‌شود که شب چله این سال در خانه‌ی چه کسی جمع شوند.
متاسفانه تشریفات و تعارفات بی رویه امروزی از محبت ها و صمیمیت ها گذشته آثار بسیار کمی به جای مانده و مشکلات طبقات و زندگی ماشینی کم کم آن را به فراموشی می سپارد. اگرچه شرایط اجتماعی مهاجرت‌ها و تغییر بافت فرهنگی منطقه تا حدود زیادی آداب و رسوم شب یلدا را در کردستان کمرنگ کرده اما هنوز این سنت دیرینه در قالب شب نشینی با نام شب چله یا شب زمستان به قوت خود باقیست.
در چند دهه گذشته آیین شب چله در سنندج با سایر شهرها و مناطق ایران تفاوت هایی دارد به طوری که از سه ماه قبل سنندجی ها در فکر شب چله بودند زیرا انگلهای به بند کشیده و گلابی مخصوص انتخاب شده میوه به و سیب خریداری و نگهداری شده و از همه مهمتر خربزه را در خانه ترشی انداختن و شب چله هم دلمه کلم پیچ می شود.
در تدارکات این «جشن»، سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می‌شود را در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب «کالَک تورش» (خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند. هم‌چنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه‌های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان می‌کنند که به آن «آنو» (با نون مفخم) می‌گویند.
غذای این شب عموماً دلمه برگ مو و کلم است که گوشت را لابه لای آن می‌گذارند. سفره‌ی شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره‌ی انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است. امروزه در کنار دلمه‌ی برگ مو و کلم، دولمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود.
بعد از صرف شام، «کالَک ترش» را قاچ کرده و میل می‌کنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه‌ی ترش، هضم غذا را آسان نموده و باعث می‌شود بقیه‌ی شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد. لازم به ذکر است آب داخل خربزه را نیز که مزه‌ی ترش و شیرین می‌دهد را جداگانه در ظرفی ریخته و تقسیم می‌کنند.
در کردستان، در هر محله‌ای اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود. هم‌چنین چون در بازار «کالَک تورش» به تعداد کافی نیست و معمولاً گران است، اگر زن منزل، در همسایگی یا در فامیل بداند زن حامله‌ای وجود دارد، حتماً از آن خربزه ترش برایش خواهد برد. هم‌چنین در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به همدیگر می‌دهند که به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.
در گذشته قبل از خوردن یا بعد از صرف آن، بزرگان فامیل داستان‌ها، متل‌ها و افسانه‌های قدیمی تعریف می‌کردند. امروزه در روستاها، حکایت‌گویی هم‌چنان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. هم‌چنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.
از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام برخی بازی‌های محلی است. مشهورترین این بازی‌ها در کردستان «گوروابازی» یا جوراب بازی است. بازیی دسته جمعی که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است. همه‌ی مهمان‌ها می‌توانند در این بازی شرکت نمایند و معمولاً انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چند ساعتی از شب را به خود اختصاص می‌دهد.
سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می‌رسد. انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته‌ی زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده کدو، و هم‌چنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله‌ی خشکبارهای شب چله است.
اما میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آلو می‌شود از ضروریات شب چله است. در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه‌هایی است که حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانه‌های خوبی از آب درنمی‌آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود. هم‌چنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری‌های زمستان می‌دانند.
از رسم‌های جالبی که در این شب در کردستان رایج است می‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده‌ی پسر برای نامزدش، نام برد. در این خوانچه‌ها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده‌ی عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده‌ی عروس جهت برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده باشد. علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه‌ها گذاشته شود. هم‌چنین علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیه‌ای گران‌بها که معمولاً پارچه یا قطعه‌ای طلا میباشد نیز برای عروس خانم برده می شود.
رسم دیگری وجود دارد به نام «شه‌و زمسانی» که در آن عروس اولین شب چله را در خانه‌ی شوهر تجربه می‌کند؛ و آن به این معناست که این بار خانواده‌ی عروس باید خوانچه‌هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده‌ی داماد را برطرف کند را به منزل دامادشان ببرند.
در سال‌های گذشته در روستاهای کردستان، در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می‌شد. در این رسم از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال‌های لباس‌شان را پایین می‌فرستند تا صاحبخانه هدیه‌ای به مناسب شب چله در آن بگذارد.
هم‌چنان که در قبل نیز اشاره شد، ویژگی اصلی شب چله، جمع شدن خانواده‌ها در کنار هم است. در این جمع شدن‌هاست که بسیاری از کدورت‌ها برطرف می‌شود و مخصوصاً امروزه که خانواده‌ها کمتر همدیگر را ملاقات می‌کنند، فرصت مناسبی است برای تجدید دیدار.
شب چله از زیباترین شب‌ها در مناسبت‌های اجتماعی است که یک نفر می‌تواند تجربه کند. صدای خنده و شادی و سرور از هر خانه‌ای شنیده می‌شود و زمزمه‌های روایت حماسه‌ها و داستان‌ها، گرمابخشِ سردی شب یلداست.
از دیگر رسوم خوبی که به ویژه در مناطق روستایی کردستان وجود دارد این است که افراد روستا در خانه بزرگ طایفه جمع می‌شوند و کدورت های را که برخی از همدیگر دارند در این مجلس از بین می‌رود و با وساطت بزرگان آشتی می کنند خوردن هندوانه در شب زمستان ناشی از بی باوری که نه است عده‌ای بر این باورند که خوردن هندوانه در این شب باعث جلوگیری از تاثیر سرما در زمستان و گرمازدگی در تابستان می شود
در فرهنگ ما ایرانی ها به ویژه کردها، سنت ها، باورها و آداب و رسومی وجود دارند که تلاش برای حفظ و ترویج آنها هم ضروری است و هم ارزشمند و یلدا یکی از آنهاست که لازم با ترویج فرهنگ گذشته و پاسداشت اهمیت این شب بیش از پیش زنده نگه داشته شود.
خیلی از آداب و رسوم شب یلدا در ایران و به ویژه کردستان اکنون فراموش شده و برای نسل جوان چندان آشنا نیست ولی هنوز در میان بسیاری از خانواده ها به برگزاری آن اقدام می شود
پایان پیام/
